تلخیص البیان فی مجازات القرآن (کتاب)
| نویسنده | سید رضی |
| موضوع | تفاسیر ادبی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | محمد عبدالغنى حسن |
|
| |
«تلخیص البیان فی مَجازات القرآن»، تألیف سید رضی (م، ۴۰۶ ق)، کتابی به زبان عربی در بیان مفاهیم مجازی و استعاری قرآن کریم است. می توان این کتاب را از تفاسیر ادبی قرآن دانست که برای نشان دادن جنبه اعجاز بیانی و بلاغی قرآن نوشته شده است.
مؤلف کتاب
محمد بن الحسین بن موسی (۴۰۶-۳۵۹ ق) مشهور به «سید رضی»، فقیه، مفسر و ادیب بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان شیخ مفید بود. او برادر سید مرتضى است و نسش از طریق پدر به امام کاظم علیه السلام و از طریق مادر به امام سجاد علیه السلام مى‌رسد.
سید رضى از نظر علمى محبوب دانشمندان عصر خود بوده و از نظر سیاسى و اجتماعى جایگاه رفیعى نزد دولتمردان و سیاستمداران زمان خود داشته است.
کتاب شریف «نهج البلاغه» گردآوری او است. از سید رضی آثار زیاد دیگرى مانند «مجازات الآثار النبویة» نام برده شده و در بحث هاى قرآنى نیز افزون بر «تلخیص البیان عن مجازات القرآن، تفسیر «حقایق التاویل» و «معانى القرآن» را نگاشته است.
معرفی کتاب
این کتاب نخستین اثر مستقل درباره مجازها و استعاره های قرآن است و خود مؤلف در «المجازات النبویّة» به این نکته اشاره کرده است، هر چند کتاب مَجاز القرآن ابوعبیده مَعمر بن مثنّی (متوفی ۲۰۹) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وی معنایی عام داشته و مراد از آن راههایی بوده که قرآن برای بیان مقاصد خود برگزیده است و معنای بلاغی آن مورد نظر نیست.
تلخیص البیان کتابی ارزشمند و به نوشته ابن خلکان در نوع خود نادر است. مؤلف در «المجازات النبویّة» نام کتاب را «تلخیص البیان عن مجازات القرآن» آورده، اما در پاره ای منابع نام آن «تلخیص البیان من مجازات القرآن» آمده است. برخی نیز به دلیل موضوع کتاب، آن را با عنوان مجازات القرآن ذکر کرده اند. ولی عنوان آن در تمام چاپها، تلخیص البیان فی مجازات القرآن است.
شریف رضی در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است. با توجه به سال درگذشت پدرش (۴۰۰ ق) و سال وفات خودش (۴۰۶ ق)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی اش نوشته باشد.
سید محمدباقر سبزوارى کتاب «تلخیص البیان» را در سال ۱۳۳۰ شمسی به فارسی برگرداند و با استشهاد از اشعار فارسى به چاپ رساند.
محتوای کتاب
«تلخیص البیان من مجازات القرآن» در یک جلد به زبان عربی در تفسیر آیات قرآن کریم مخصوصا واژه‌ها و عبارات و تعبیرات مجازی و کنایی و استعاری نوشته شده است.
با توجه به نثر زیبای شریف رضی و عبارتهای فصیح و ترکیب های اصیل که استادی وی را نشان می دهد، در سیر علوم بلاغی این کتاب از مهمترین آثار تحقیقی سده چهارم است، که مجازها و استعاره ها و کنایه های قرآن کریم را به ترتیبِ سوره ها و آیات و با استشهاد فراوان از اشعار عربی، با عنوان کلی مجاز آورده است.
می توان آن را تفسیر بیانی قرآن کریم دانست که برای نشان دادن جنبه اعجاز بلاغی و بیانی قرآن نوشته شده است. از جمله، بحث از آیه: «اللَّهُ یسْتَهْزِئُ بِهِمْ...» (سوره بقره، ۱۵) قابل ذکر است که «استهزاء» مجازاً به خداوند اسناد داده شده است زیرا خداوند حلیم و حکیم است و استهزاء، عکس اینهاست؛ از این رو در این آیه جزای استهزاء که مؤاخذه و عِقاب است، استهزاء نامیده شده است.
برخی از ویژگیهای تلخیص البیان عبارت است از: ذکر قرائت های مختلف بنابر نظر قاریان هفت گانه، بحث از معانی واژگان و ترکیبهای قرآنی، برطرف کردن مشکلات شواهد شعری که به آنها استناد کرده و اظهارنظر در مسائل اختلافی، و استفاده از احادیث در بیان مجازها و ترکیب های قرآنی.
مؤلف در کتاب خود، از شاعران دوره عباسی شاهدی نیاورده زیرا در گذشته اصالت شعر عربی را تا پایان دوره اموی می دانسته اند.
پانویس
- ↑ ابن شهرآشوب، ص۵۱؛ حرّ عاملی، قسم۲، ص۲۶۱.
- ↑ نجاشی، ص۳۹۸؛ آقا بزرگ طهرانی، ج۴، ص۴۲۱؛ فرّوخ، ج۳، ص۶۰.
- ↑ چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۳۲۲.
- ↑ رجوع کنید به باخرزی، ج۱، ص۲۹۳؛ ابن جوزی، ج۱۵، ص۱۱۵؛ متز، ج۱، ص۴۸۷، ۴۹۱؛ تستری، ج۸، ص۱۴۸.
- ↑ رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمد عبدالغنی حسن، ص۱۶۱، ۳۰۴؛ چاپ مشکوة، مقدمه، ص م.
- ↑ ضیف، ص۱۳۹.
- ↑ همان، ص۱۴۰؛ برای نمونه شواهد رجوع کنید به شریف رضی، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۴۳، ۱۶۹، ۱۷۹.
- ↑ همان، مقدمه، ص۶۱.
- ↑ همان، ص۱۱۳ـ۱۱۴.
- ↑ رجوع کنید به همان، ص۱۱۴، پانویس۲، ص۱۲۷، پانویس ۱.
- ↑ رجوع کنید به همان، فهرست، ص۴۴۷ـ۴۵۸.
- ↑ همان، چاپ مشکوة، مقدمه.
- ↑ رجوع کنید به همان، چاپ محمدعبدالغنی حسن، ص۱۵۷، ۱۷۴، ۲۷۴.
- ↑ همان، مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص۳۹.
منابع
- "تلخیص البیان فی مجازات القرآن"، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۸، باقر قربانی زرّین.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|